Foto – Adam Grzesik, projekt Workplace: Strabag
Procedura less waste, która obejmuje ogół procesów składających się na projektowanie i realizację przestrzeni (fit-out) w budynkach biurowych, ma na celu:
- wskazanie ogólnych zasad podejścia less waste,
- identyfikację elementów przestrzeni oraz wskazanie sposobu ich ponownego wykorzystania,
- zebranie wytycznych dotyczących fazy realizacji przestrzeni biurowej,
- prezentację przykładów zastosowania procesów less waste w aranżacjach.
W oparciu o dotychczasowe praktyki procedura less waste w aktualnej, pierwszej edycji raportu została ograniczona do tych najbardziej wykonalnych. W kolejnych aktualizacjach, w miarę nabywania nowych doświadczeń z ponownym wykorzystaniem oraz recyklingiem materiałów i wyrobów, zalecenia ulegną rozszerzeniu.
Schemat postępowania
1. Przeprowadzenie działań edukacyjnych, wprowadzających do tematu, pokazujących kontekst, konsekwencje procesu zmiany biura oraz sposób prowadzenia procesu, w celu ograniczenia jego negatywnego wpływu.
2. Wybór budynków deweloperów, którzy wspierają ideę less waste, co bardzo ułatwi proces.
3. Uzyskanie poparcia zarządu dla wdrożenia idei less waste w procesie zmiany biura.
4. Przygotowanie dokumentów, które będą przydatne podczas realizacji procesu:
- Książka Najemcy (przygotowany przez dewelopera lub projektanta) to dokument zawierający wytyczne dla architektów wykonujących projekty w danym budynku.
Dokument ten powinien zawierać m.in.:
i. Wytyczne projektowe dla projektowania modularnego, które, w przypadku późniejszej zmiany, pozwala najemcy ponownie wykorzystać jak najwięcej elementów istniejącego układu powierzchni. Dotyczy to zarówno układu architektonicznego, jak i systemów instalacji.
ii. Listę bądź wytyczne dla materiałów stosowanych w aranżacjach, tak aby były one:
-
- materiałami typowymi i powtarzalnymi, gdzie to możliwe modularnymi,
- materiały z określonym długim okresem dostępności (z uwagi na możliwość rozbudowy, wymiany itp.), posiadające ugruntowany serwis w danym rejonie lub kraju.
- Baza materiałów możliwych do ponownego wykorzystania. Należy korzystać z niej na każdym etapie cyklu życia, od budowy poprzez okres użytkowania aranżacji. Zaleca się sprawdzenie możliwości wykorzystania materiałów dostępnych w magazynach producentów.
5. Wybór „ambasadora less waste” – osoby, która będzie promować ideę less waste, stworzy wewnętrzną bazę materiałów lub będzie korzystać z bazy ogólnodostępnej, a także będzie sprawdzać, które z materiałów i produktów wyłączonych z eksploatacji można wykorzystać w innym miejscu. Warto dopilnować, aby taka funkcja pojawiła się również po stronie wykonawcy i dewelopera, co da możliwość licznych konsultacji.
Plan less waste w wersji minimalnej powinien zawierać następujące elementy:
- Tabela odpowiedzialności RACI (definicja z Wikipedia: Responsible – Osoba odpowiedzialna za wykonanie zadania. Najczęściej rolę tę pełni jedna osoba. Accountable – Osoba nadzorująca, odpowiedzialna za zatwierdzenie zrealizowanych zadań. Jest odpowiedzialna za prawidłowe i dokładne ukończenie zadań. Consulted – Osoba pełniąca rolę konsultanta. Posiada wiedzę o przedmiocie projektu, zwykle konsultuje i doradza osobie nadzorującej i wykonawcy. Zazwyczaj rolę tę pełni kilka osób, ekspertów z danej dziedziny. Informed – Osoba informowana o prowadzonych działaniach, nie ma wpływu na decyzje z nimi związane), zawierająca: wykonawców, osoby odpowiedzialne, konsultowane i informowane. Należy uwzględnić ambasadorów less waste jako osoby odpowiedzialne lub konsultowane na każdym etapie projektu.
- Baza materiałów możliwych do ponownego wykorzystania (ogólnodostępna lub stworzona w organizacji – najemca, deweloper, projektant). Możliwości wykorzystania w projekcie materiałów z tej bazy powinny być sprawdzane przez projektantów. Zarys praktyk dobrego zarządzania dla każdej fazy cyklu życia projektu, do rozważenia przez projektantów, ekipę wykonawczą i zarządcę budynku. Warto zawrzeć również cele w zakresie less waste, w szczególności wskazać grupy elementów, które należy, powinno się albo warto wykorzystywać ponownie.
- Rodzaj i zakres uproszczonego bilansu cyklu życia wyrobów i materiałów (jeśli ma zastosowanie) w celu jakościowego oszacowania wielkości i rodzajów emisji (np. lotnych związków organicznych) oraz odpadów wraz z ich oddziaływaniem. Uwaga: wyniki bilansów cyklu życia (lub pełnych ocen cyklu życia, jeżeli są dostępne) powinny zostać w większości przypadków przekazane przez dostawców. Metodologia szacowania kosztów w całym cyklu życia wyrobów i materiałów (np. nakłady inwestycyjne + koszty eksploatacyjne (TotEx), itp.).
- Kryteria wyboru wyrobów i materiałów, które powinny być zidentyfikowane wraz z punktacją lub wagami dla każdego kryterium dla celów oceny wielokryterialnej. Kryteria dla materiałów mogą obejmować:
- szacunki kosztów
- wielkości i rodzaje emisji oraz odpadów
- kryteria gospodarki o obiegu zamkniętym, tj. możliwość zapobiegania powstawaniu odpadów, odbioru wyrobów do napraw lub ponownego użycia, łatwość ponownego wykorzystania bądź recyklingu, bezpieczeństwo użycia materiałów.
1. Identyfikacja dostawców materiałów (ogólna). Uwaga: należy wziąć pod uwagę wcześniejsze umowy ramowe z dostawcami.
2. Sprawdzenie, czy można wykorzystać materiały z bazy materiałów możliwych do ponownego wykorzystania.
3. Zapytania o wstępne wyceny i oferty, w tym specyfikacje wyrobów i materiałów budowlanych.
4. Sprawdzenie, modularności elementów oraz przewidywanego okresu produkcji danego elementu w celu zapewnienia możliwości naprawy, rozbudowy i przebudowy (np. rozbudowa kuchni, powiększenie powierzchni ścianek szklanych, elementy dekoracyjno-akustyczne).
5. Uzyskanie danych do analizy zgodnie z planem less waste.
7. Podsumowanie projektu wstępnego, prezentacja założeń i uzyskanie akceptacji wszystkich stron na dalsze działania zgodnie z uzgodnionymi celami projektu. Spotkanie startowe dla etapu projektu przetargowego.
6. Wykonanie analizy wpływu i kosztów w cyklu życia proponowanych rozwiązań.
1. Specyfikacje techniczne i projekt przetargowy (preferowany BIM) powinny być przygotowane w oparciu o:
- Optymalizację wykorzystania materiałów w celu zmniejszenia ilości odpadów zgodnie z zaleceniami planu less waste.
- Ponowne wykorzystanie pozostałości materiałów (odpadów) w innym miejscu (ten sam lub inny równoległy projekt). Uwaga: należy rozważyć rejestr danych wymiany odpadów.
- Ogólnodostępną bazę materiałów możliwych do ponownego wykorzystania, tj. elementy z demontażu, nadmiarowe będące w dobrym stanie, ale niemożliwe do wykorzystania w najbliższym czasie.
- Projekt umieszczenia na placu budowy pojemników do recyklingu dla nienadających się do ponownego wykorzystania materiałów.
- Procedury i praktyki zarządzania obiektem w fazie użytkowania zapewniające długotrwałą eksploatację – zazwyczaj zgodne z wytycznymi producentów.
2. Przetarg na dostawców na podstawie specyfikacji technicznej i projektu przetargowego oraz z uwzględnieniem wyników analizy wielokryterialnej.
Wdrożenie zaleceń planu less waste, odpowiednich specyfikacji technicznych i szczegółowego projektu (BIM) mających zastosowanie na tym etapie. Sprawdzenie czy możliwe jest wykorzystanie materiałów z bazy materiałów możliwych do ponownego wykorzystania.
Wdrożenie zaleceń planu less waste i odpowiednich specyfikacji technicznych i dokumentacji powykonawczej (preferowany BIM).
zastosowanie procesu less waste do poszczególnych elementów przestrzeni
architektura
Szczegóły elementu i/lub materiał
Zastosowania procesu Less Waste
Etap projektowy
Etap wykonawczy
Ściany wydzielające pomieszczenia biurowe, zespoły sal konferencyjnych, korytarze ewakuacyjne
Stosowanie układu modularnego
Inwentaryzacja powierzchni po poprzednim najemcy i projektowanie z uwzględnieniem wykorzystania istniejących ścian działowych
Ściany wydzielające powierzchnie najmu (między najemcami), oddzielające najemcę od przestrzeni wspólnych, holi windowych, klatek schodowych
Stosowanie układu modularnego
Ściany wydzielające pomieszczenia serwerowni
Stosowanie układu modularnego
Ściany WC
Projektowanie sanitariatów w sposób umożliwiający ich rozbudowę
Instalacja budynku powinna być przygotowana pod rozbudowę, aby ograniczyć odpady na etapie przebudowy lub powiększenia przestrzeni biurowej
Szczegóły elementu i/lub materiał
Zastosowania procesu Less Waste
Etap projektowy
Etap wykonawczy
Pokoje biurowe, sale konferencyjne, przestrzenie otwarte
Stosowanie układu modularnego, zaprojektowanego zgodnie ze standardowymi wymiarami, aby uniknąć odpadu
Stosowanie płyt sufitowych o standardowych wymiarach z uwagi na możliwość późniejszej rozbudowy lub zmian. Zanim zostanie zaprojektowany nowy materiał, potrzebna jest weryfikacja, czy jest dostępny sufit bądź materiał możliwy do ponownego użycia z innej aranżacji, magazynu producenta, itp.
Korytarze
j.w.
j.w.
Pomieszczenia sanitarne, kuchnie, szatnie
j.w.
Opaski sufitowe
Stosowanie ujednoliconego systemu. Wymiar opasek zgodnie ze standardowym modułem w celu minimalizacji odpadu
Szczegóły elementu i/lub materiał
Zastosowania procesu Less Waste
Etap projektowy
Etap wykonawczy
Powierzchnia biurowa
Zastosowanie materiałów o standardowych wymiarach.
Należy rozważyć realizację aranżacji bez podłogi podniesionej.
Przykład (dotyczy pomieszczeń na powierzchni aranżacji, ale traktowanych jako pomieszczenia techniczne):
- Pomieszczenia serwerowni w budynku bądź całym kompleksie powinny mieć podłogę takiego samego rodzaju oraz o takim samym wzorze. Pozwoli to na minimalizację odpadów.
- Pomieszczenia magazynowe: j.w.
Powyższa zasada może dotyczyć podłogi bądź wykładziny na podłodze
Kuchnie i pomieszczenia sanitarne
Zastosowanie materiałów o standardowych wymiarach i w przypadku pomieszczeń sanitarnych zastosowanie ujednoliconych materiałów i wyposażenia sanitarnego dla całego budynku/kompleksu
Szczegóły elementu i/lub materiał
Zastosowania procesu Less Waste
Etap projektowy
Etap wykonawczy
Drzwi wewnętrzne z korytarza do pomieszczeń biurowych, sal konferencyjnych, kuchni
Ujednolicenie rodzaju drzwi (umożliwi to ponowne wykorzystanie drzwi przy późniejszych zmianach oraz ułatwi serwis)
Drzwi wewnętrzne do sanitariatów
j.w.
Drzwi jednoskrzydłowe do pomieszczeń z serwerami i archiwami
j.w. (należy pamiętać, że drzwi do pomieszczeń o specjalnym przeznaczeniu mogą mieć inne parametry niż drzwi do „zwykłych” pomieszczeń)
Ościeżnice
j.w.
Szczegóły elementu i/lub materiał
Zastosowania procesu Less Waste
Etap projektowy
Etap wykonawczy
Wszystkie drzwi w budynku powinny być jednego rodzaju z uwagi na estetykę, jak i możliwość późniejszych zmian
Zastosowanie trwalszych materiałów z uwagi na znaczną częstotliwość używania oraz możliwość ich użytkowania przez wielu najemców
Szczegóły elementu i/lub materiał
Zastosowania procesu Less Waste
Etap projektowy
Etap wykonawczy
Wykładziny w przestrzeniach otwartych, biurach, salach konferencyjnych i korytarzach
Wykładzina w płytkach modularnych z uwagi na możliwość późniejszej rozbudowy lub zmian.
Projektowanie mało skomplikowanych wzorów, które nie generują dużych odpadków z wykładziny
Użycie materiałów zawierających jak największy udział składników pochodzących z recyklingu. Eliminacja wykładzin na podłożu bitumicznym.
Wykładziny w gabinetach
j.w.
Posadzki w pomieszczeniach sanitarnych
Tylko w przypadku możliwości przełożenia wartościowych płyt np. kamiennych
Posadzki w pomieszczeniach dodatkowych (kuchenki, pomieszczenia gospodarcze)
Stosowanie wykładziny winylowej w płytkach z uwagi na możliwość późniejszej rozbudowy lub zmian
Wykładziny w serwerowni
j.w.
Podłoga z zaaplikowaną warstwą antystatyczną z uwagi na możliwość późniejszej rozbudowy lub zmian. Podłogi powinny być wykorzystywane ponownie ze względu na ograniczone wymagania estetyczne.
Stosowanie podłogi/wykładziny o takim samym wzorze pozwoli na minimalizację odpadów
Szczegóły elementu i/lub materiał
Zastosowania procesu Less Waste
Etap projektowy
Etap wykonawczy
Malowanie w biurach, salach konferencyjnych i korytarzach
Stosowanie farb przyjaznych środowisku
Płytki w pomieszczeniach sanitarnych
Zamawianie bez nadmiernych zapasów. Promowanie rozwiązań demontowanych
Płytki w pomieszczeniach porządkowych – cokoły
Stosowanie ujednoliconych materiałów
Szczegóły elementu i/lub materiał
Zastosowania procesu Less Waste
Etap projektowy
Etap wykonawczy
Okna
Osłony przeciwsłoneczne
Jeden rodzaj/system oraz kolor dla całego budynku
Szczegóły elementu i/lub materiał
Zastosowania procesu Less Waste
Etap projektowy
Etap wykonawczy
Zabudowa kuchenna
Stosowanie mebli z typowymi wymiarami, kolorami, dekorami, tak aby wykorzystać maksymalnie materiał oraz zapewnić w przyszłości możliwość rozbudowy bądź wymiany niektórych elementów (fronty, blaty itp.)
Blaty kuchenne
j.w.
Należy brać pod uwagę wymiary, stopień zużycia i wielkość otworu na zlewozmywak
Zlewozmywaki
Należy ocenić stopień zużycia posiadanego zlewozmywaka
Baterie kuchenne
Stosowanie baterii wodooszczędnych oraz perlatorów
Chłodziarki
j.w.
Zmywarki
Stosowanie urządzeń o jak najwyższej klasie energetycznej
Szczegóły elementu i/lub materiał
Zastosowania procesu Less Waste
Etap projektowy
Etap wykonawczy
Blaty
Stosowanie elementów typowych.
Projektowanie sanitariatów w sposób pozwalający na ich rozbudowę w przyszłości
Lustra
Stosowanie standardowych elementów. Jeden model dla całego budynku
Miski WC
j.w.
Pisuary
j.w.
Umywalki
j.w.
Miski toaletowe
j.w.
Zlewy techniczne do pomieszczeń porządkowych
j.w.
Baterie umywalkowe
j.w.
Dozowniki mydła w płynie
j.w.
Kosze na ręczniki toaletowe
j.w.
Podajniki ręczników papierowych
j.w.
Szczotki toaletowe
Kosze na odpadki higieniczne
Wieszaki ścienne
Zestaw uchwytów
Instalacje techniczne
Szczegóły elementu i/lub materiał
Zastosowania procesu Less Waste
Etap projektowy
Etap wykonawczy
Pomieszczenia biurowe, pokoje konferencyjne, przestrzenie otwarte (oświetlenie)
Należy wziąć pod uwagę zużycie oraz technologiczne starzenie się elementów.
Projektowanie instalacji w sposób umożliwiający jej późniejszą rozbudowę.
Stosowanie standardowych rozwiązań, np. wymiary lamp
Ciągi komunikacyjne oraz pomieszczenia sanitarne (oświetlenie)
j.w.
Włączniki światła, gniazdka naścienne
j.w.
Rozdzielnice elektryczne
j.w. Stosowanie większych rozdzielnic, tak aby miały zapas miejsca na dodatkowe zabezpieczenia elektryczne dla ewentualnej późniejszej rozbudowy instalacji na powierzchni najemcy
Instalacje elektryczne wraz z oprawami oświetleniowymi, włącznikami oświetlenia
j.w.
Stosowanie najbardziej efektywnych i uniwersalnych opraw pozwalających na wymianę źródeł światła
Puszki podłogowe
Rozważenie wymaganej liczby puszek, sprawdzenie rozwiązań alternatywnych
Czujki ruchu/obecności w toaletach
j.w.
Szczegóły elementu i/lub materiał
Zastosowania procesu Less Waste
Etap projektowy
Etap wykonawczy
Systemy wentylacji i klimatyzacji
Systemy wentylacji powinny uwzględniać modularność
Instalacje nawiewu powietrza świeżego
Regulatory do sterowania klimakonwektorami
Centrale wentylacyjne
Nawilżacze powietrza
Nawiewniki szczelinowe oraz zawory nawiewne
Stosowanie typowych elementów, np. w przypadku elementów opaski G-K przy elewacji
Zawory wywiewne lub anemostaty sufitowe
j.w.
Szczegóły elementu i/lub materiał
Zastosowania procesu Less Waste
Etap projektowy
Etap wykonawczy
Instalacje doprowadzenia wody i odprowadzenia ścieków z toalet i kuchni
Projektowanie w sposób umożliwiający ich późniejszą rozbudowę, np. pozostawienie wolnych, zaślepionych trójników umożliwiających podłączenie dodatkowych instalacji w przyszłości
Podgrzewacze elektryczne wody
Dokładna weryfikacja zapotrzebowania na ciepłą wodę w celu uniknięcia stosowania zbyt dużych podgrzewaczy
Stosowanie urządzeń o jak najwyższej klasie energetycznej
Szczegóły elementu i/lub materiał
Zastosowania procesu Less Waste
Etap projektowy
Etap wykonawczy
Instalacje zabezpieczenia ppoż. (SSP, DSO, hydranty)
Ręczne ostrzegacze pożarowe (ROP) na drogach ewakuacyjnych
Instalacje tryskaczowe
Szczegóły elementu i/lub materiał
Zastosowania procesu Less Waste
Etap projektowy
Etap wykonawczy
Kontrola dostępu w drzwiach wejściowych na powierzchnię najmu z holi windowych
Należy stosować rozwiązania jak najtrwalsze dające możliwość używania przez wiele lat
Szczegóły elementu i/lub materiał
Zastosowania procesu Less Waste
Etap projektowy
Etap wykonawczy
Okablowanie strukturalne dla stanowisk pracy
Dynamiczna zmiana wymogów dla sieci IT często uniemożliwia ponowne wykorzystanie sieci strukturalnej
Szafki rackowe, patch panele, panele wentylacyjne, listwy zasilające, gniazda
Możliwość wielokrotnego wykorzystania szafy RACK